(یاسق)ەکەى جەنگیزخانى تەتارەکان چى بوو؟..

ئیبن کەثیر(ڕەحمەتى خواى گەورەى لێ بێت) لە تەفسیرى ئەم ئایەتەدا: (أَفَحُكْمَ الْجَاهِلِيَّةِ يَبْغُونَ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ حُكْمًا لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ) فەرمویەتى:

 (وقوله: { أَفَحُكْمَ الْجَاهِلِيَّةِ يَبْغُونَ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ حُكْمًا لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ } ينكر تعالى على من خرج عن حكم الله المُحْكَم المشتمل على كل خير، الناهي عن كل شر وعدل إلى ما سواه من الآراء والأهواء والاصطلاحات، التي وضعها الرجال بلا مستند من شريعة الله، كما كان أهل الجاهلية يحكمون به من الضلالات والجهالات، مما يضعونها (بما صنعوا) بآرائهم وأهوائهم، وكما يحكم به التتار من السياسات الملكية المأخوذة عن ملكهم جنكزخان،

الذي وضع لهم اليَساق (الياسق) وهو عبارة عن كتاب مجموع من أحكام قد اقتبسها عن شرائع شتى، من اليهودية والنصرانية والملة الإسلامية، وفيها كثير من الأحكام أخذها من مجرد نظره وهواه، فصارت في بنيه شرعًا متبعًا، يقدمونها على الحكم بكتاب الله وسنة رسوله صلى الله عليه وسلم. ومن فعل ذلك منهم فهو كافر يجب قتاله، حتى يرجع إلى حكم الله ورسوله [صلى الله عليه وسلم] فلا يحكم سواه (بسواه) في قليل ولا كثير، قال الله تعالى: { أَفَحُكْمَ الْجَاهِلِيَّةِ يَبْغُونَ } أي: يبتغون ويريدون، وعن حكم الله يعدلون. { وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ حُكْمًا لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ } أي: ومن أعدل من الله في حكمه لمن عَقل عن الله شرعه، وآمن به وأيقن وعلم أنه تعالى أحكم الحاكمين، وأرحم بخلقه (بعباده) من الوالدة بولدها، فإنه تعالى هو العالم بكل شيء، القادر على كل شيء، العادل في كل شيء). تفسير ابن كثير3/131.

واتە: خواى گەورە ئینکارى لە کردەوەى ئەو کەسە دەکات کە لە حوکمى تەواو و پڕ لە هەموو چاکەو خێرێک و نەهى کردوو لە هەموو خراپەیەک دەرچووەو لایداوە بەرەو شتى ترى جگە لەو لە بۆچوون و هەواو ئارەزوو ووشەکانى تر, لەو بۆچونانەى کە خەڵکى خۆیان دروستیان کردووەو دایانهێناوە بە بێ هیچ پشتیوانىیەک لە شەریعەتى خوا, هەروەک ئەو شتانەى کە خەڵکى نەفامى حوکمیان پێ دەکرد لە گومڕایى و نەفامێتى, بەوەى خۆیان بە بۆچون و ئارەزووى خۆیان دایان دەهێنا, وە هەر وەک ئەو شتەى تەتارەکان حوکمى خەڵکییان پێ دەکرد لە سیاسەتى پاشایەتى کە لە جەنگیزخانى پاشایان وەریان گرتبوو, کە کتێبێکى بۆ دانابوون بە ناوى یساق(یاسق) کە پێک هاتبوو لە کتێبێک کۆکراوە لە ئەحکامەکان و وەرى گرتبوو لە چەندان شەریعەتى جیا: هەر لە شەریعەتى جولەکەو گاورو میللەتى ئیسلام, وە زۆر ئەحکامى ترى تیا بوو تەنها لە بۆچوون و ئارەزووى خۆى وەرى گرتبوو داینابوو, تا واى لێ هاتبوو ئەم کتێب و یاسایە لە ناو نەوەکانىدا کرابووە شەرعێکى شوێنکەوتوو, پێشیان خستبوو بەسەر حوکمى خواو سوننەتى پێغەمبەرەکەىدا(صلى الله علیه وسلم).

جا هەرکەسێک لەوان ئەو کارە ئەنجام بدات ئەوە کافرەو پێویستە کوشتارى لەگەڵ بکرێت هەتا دەگەڕێتەوە بۆ لاى حوکمى خواو پێغەمبەرەکەى(صلى الله علیه وسلم), تا جگە لە قورئانى پیرۆز کەسى تر حوکم نەکات لە کەم و زۆردا, خواى گەورە دەفەرموێت: (أَفَحُكْمَ الْجَاهِلِيَّةِ يَبْغُونَ) واتە: ئایا حوکمى نەفامێتى داوا دەکەن و دەیانەوێت و لە حوکمى خواى گەورە لادەدەن؟ (وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ حُكْمًا لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ) واتە: کێ هەیە لە خواى گەورە دادپەروەرتر بێت لە حوکمىدا بۆ کەسێک کە لە شەرعى خواى گەورە تێ گەیشتبێت و ئیمانى پێ هێنابێت و یەقینى هەبێت و زانستى بەوە هەبێت کە خواى گەورە چاکترینى حاکمانە و زۆر بە بەزەیى ترە بە دروست کراوو بەندەکانى لە دایک بە منداڵەکانى, چونکە خواى گەورە ئاگادارە بە هەموو شتێک و بەتوانایە بەسەر هەموو شتێکدا و دادپەروەرە لە هەموو شتێکدا.

7:28 ص